آشنایی با برخی مفاهیم پایه در سلامت جنسی

از آنجایی که در مباحث آینده احتمالاً ناگزیر از بکار بردن برخی کلمات یا عبارات خواهیم بود که مفاهیم خاصی دارند و باید به درستی از یکدیگر تفکیک شوند، در این مطلب به چند مفهوم متداول در حوزه سلامت جنسی اشاره می کنیم.

الف) جنسیت (بطور معمول کلمه S.e.x برای این مفهوم بکار می رود ولی واژه S.e.x کاربردهای مختلف دیگری هم دارد) :

خصوصیات زیست شناختی جنسی در فرد از جمله وضعیت کروموزومی (XY برای افراد مذکر و XX برای افراد مونث) ، وضعیت اندام های جنسی در بدو تولد، هورمون ها و صفات ثانویه (مثل رویش موهای صورت در پسرها یا بزرگ شدن پستان ها در دخترها) با رسیدن به سن بلوغ، همه توصیف کننده جنسیت یک فرد هستند. به عبارت ساده تر یعنی دختر یا پسر بودن یک انسان از جنبه زیست شناختی. شاید بد نباشد همین جا اشاره کنیم که نقش اصلی در تعیین این جنسیت را مردان بعهده دارند چرا که آنها هستند که دو نوع گامت تولید می کنند که برخی حاوی کروموزوم y و برخی حاوی کروموزوم x هستند(قابل توجه آقایانی که همسر خود را به دخترزا بودن متهم می کنند!!).

ب) هویت جنسی (Gender Identity) :

   احساس مذکر یا مونث بودن در خود فرد که توقع می رود با رسیدن یک کودک به  حوالی سن ۲ تا ۳ سالگی ادراک شود. به عبارتی اگر مثلاً یک دختر بچه سه ساله را با عنوان “آقا پسر” صدا بزنیم، دراکثر موارد با اعتراض او مواجه می شویم چون او دیگر در این سن خود را یک دختر می داند.

   اشکال در کسب این هویت می تواند فرد را چه در کودکی و چه در بزرگسالی دچار مشکلاتی کند که به امید خدا در آینده به آن خواهیم پرداخت.

ج) نقش جنسی (Gender Role) :

   عبارت است از کلیه اقدامات و یا کلماتی که فرد برای تبیین مذکر یا مونث بودن خود بکار می گیرد از جمله رفتار جنسی (S.e.x.u.a.l Behavior). حتماً دقت نموده اید که به دنبال کسب هویت جنسی در یک کودک، او اغلب رفتاری متناسب با جنسیت خود اتخاذ می کند مثلاً تفنگ بازی یا علاقه به فوتبال و ماشین اسباب بازی در پسربچه ها و خاله بازی و علاقه به عروسک در دختربچه ها. این نقش های متناسب با جنسیت تا بزرگسالی نیز در زندگی اجتماعی افراد ادامه می یابند. اگرچه طی دهه های اخیر تغییراتی جدی در کلیشه های جنسیتی در برخی جوامع ایجاد شده است ولی هنوز هم مفاهیمی مثل رفتار مردانه یا زنانه، مشاغل مردانه یا زنانه و … در زندگی اجتماعی انسان ها نقشی بسیار تعیین کننده دارند.

   همین جا باید متذکر شد که اگر کودکی گاه رفتارهایی متناسب با نقش های جنس مخالف را از خود بروز می دهد این امر نباید باعث نگرانی والدین شود. البته تداوم موضوع و اصرار کودک در نشان دادن رفتارهای جنس مخالف، نیازمند بررسی بیشتر و مشاوره با افراد متخصص است.

د) جهت گیری جنسی (S.e.x.u.a.l Orientation) :

   این که تکانه های جنسی در فرد متمایل به کدام جنس است، جهت گیری جنسی نامیده می شود. این جهت گیری بطور غالب متوجه جنس مخالف است (heteros.e.x.u.a.l)، ولی در برخی از افراد به جنس موافق محدود می شود (Homos.e.x.u.a.l) و بلاخره در عده ای می تواند متوجه هر دو جنس باشد (Bis.e.x.u.a.l).

ه) S.e.x.u.a.l.i.t.y  :

   این مفهوم تا حد زیادی پیچیده است، به اندازه ای که من حتی ترجمه فارسی مناسبی نیز برای آن سراغ ندارم. اما به هر حال یکی از جنبه های کلیدی زندگی بشر در طول زندگی  است شامل :

•          جنسیت

•          هویت، نقش و جهت گیری جنسی

•          تحریکات و تمایلات جنسی (e.r.o.t.i.c.i.s.m)

•          صمیمیت (intimacy)

•          باروری

که به اشکال زیر تجربه و یا بیان می شود:

•          افکار و تخیلات

•          تمایل

•          اعتقادات، نگرش ها و ارزش ها

•          رفتار و اقدامات

•          نقش ها و روابط

   اگرچه جنسیت شامل همه این ابعاد است، ولی همه آن ها الزاماً تجربه و یا ابراز نمی شوند. به هر حال همانگونه که مشاهده می شود بخش وسیعی از زندگی شخصی و اجتماعی هر فرد تحت تاثیر S.e.x.u.a.l.i.t.y  قرار دارد و محدود کردن این مفهوم به روابط جنسی بین زن و مرد و یا صرفاً یک گرایش نفسانی غریزی یک اشتباه جدی است.